شرکت صنایع روشنایی تک لایت نقش جهان با بیش از ۱۵ سال تجربه، پیشرو صنایع روشنایی در ایران است. کارخانه صنایع روشنایی تک لایت نقش جهان با ۱۸۰۰۰ متر مربع مساحت و با زیربنایی حدود ۵۰۰۰ متر مربع، از بخش‌های متعددی تشکیل شده است
واژه نور و روشنایی، حس آرامش و امنیت را در ذهن انسان متبادر می‌سازد. حتی رسیدن به نور در ادیان مختلف نیز مترادف رسیدن انسان به رستگاری است. به همین دلیل است که انسان، همواره سعی کرده برای ایجاد امنیت و آرامش محیط زندگی خود را روشن کند و با توجه به همین موضوع است که روشنایی به نمادی از مذاهب بشر تبدیل شده است و نمود آن را می‌توان در اماکن مقدس مشاهده کرد. ایجاد روشنایی در شب‌ها در ابتدایی‌ترین شکل آن با آتش انجام می‌شد و سپس از شمع و چراغ‌های پیه‌سوز استفاده شد که بیشتر محدود به داخل خانه‌ها بود.
رشد و توسعه شهرنشینی باعث شد روشنایی علاوه بر منازل و اماکن مقدس، در خیابان‌ها نیز اهمیت پیدا کند و چراغ‌های نفت‌سوز و گازسوز در خیابان‌های شهر‌های توسعه یافته، نصب شد. اما آنچه باعث تحولی عظیم و شگرف در روشنایی معابر شهرها شد، کشف انرژی الکتریکی و به دنبال آن اختراع لامپ بود.
در اواخر قرن نوزدهم و به سال ۱۸۲۲ میلادی مقارن با ۱۲۶۳ هجری شمسی، توماس ادیسون نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تامین روشنایی در یکی از خیابان‌های نیویورک افتتاح کرد. یک سال پس از آن در حدود سال ۱۲۶۴ شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار که در اروپا برق را دیده بود، نخستین لامپ‌های برق، کاخ گلستان و تکیه دولت را در تهران روشن نمود، اما با این وجود، استفاده از لامپ برق جنبه‌ی عمومی پیدا نکرد. شاید دلیل این مسئله، عدم اقبال عمومی و یا مقاومت عامه‌ی مردم در اثر تبلیغات سوء برخی افراطیون بود که به علت عدم شناخت از این تکنولوژی جدید، آن را عامل کفر و شیطان معرفی می‌کردند. همین مسئله موجب شد که در سال ۱۲۷۹ هجری‌شمسی، مظفرالدین شاه دستور روشن ساختن فضای بارگاه امام هشتم را دهد که دلیل آن، بخشیدن جلوه‌ای مذهبی به روشنایی برق بود.
به هر صورت باز هم تا چند سال بعد لامپ‌های برق، خیابان‌های عمومی شهر‌های ایران را روشن نکرد. با وجود آنکه برخی از منابع، افتتاح نخستین کارخانه برق عمومی را به سال ۱۲۸۴ هجری شمسی در شهر تهران و به حاج امین‌الضرب منسوب می‌دانند، اما بر اساس اسناد متقن تاریخی، این شهر اولین‌های ایران یعنی تبریز بود که نخستین بار یکی از خیابان‌هایش با نور چراغ برق روشن شد.
تاریخچه صنعت روشنایی فضای باز
در گذشته یکی از مشکلات، تاریکی خیابان ها در طول شب بود. مردم هنگام راه رفتن نمی دانستند که پایشان را کجا می گذارند و از طرفی ممکن بود مورد حمله قرار بگیرند. تاریخچه روشنایی معابر و خیابان ها طولانی تر از چیزی است که به نظر می آید. چراغ های روشنایی معابر جزئی از خانواده تجهیزات شهری محسوب می شوند.
روشنایی معابر با شعله های گازی
اطلاعات تاریخی نشان می دهند که شهر پکن در چین اولین شهری بود که توسط شعله های گازی روشن شد. منبع این شعله ها گازهای آتشفشانی بودند که توسط لوله های بامبو منتقل شده و به خیابان ها می رسیدند. رومیان باستان در حدود سال ۵۰۰ پیش از میلاد از چراغ هایی با سوخت روغن نباتی برای روشن کردن فضای مقابل خانه های خود استفاده می کردند. صاحبان خانه ها غلامانی داشتند، که تنها وظیفه ی آن ها روشن و خاموش کردن این چراغ ها و تامین روغن آن ها بود.
روشنایی معابر عمومی
اولین روش سازماندهی روشنایی معابر عمومی در سال ۱۴۱۷ در لندن انجام شد. در این سال شهردار لندن «سر هنری بارتون» تصویب کرد که طبق قانون همه ی خانه ها باید هنگام شب در ماه های زمستان فانوس ها را از خانه خارج کرده و در خیابان قرار دهند. در پاریس نیز برای اولین بار در سال ۱۵۲۴ مقرر گردید پنجره هایی که رو به خیابان است هنگام شب روشن باشند. بدین ترتیب بود که شب های پاریس نورانی شد. در سال ۱۸۰۲ ویلیام مورداک توانست شهر سوهو را با شعله های گازی که با سوخت زغال سنگ کار می کرد، روشن کند. در سال ۱۸۲۰ شهر پاریس با چراغ های گازی روشن شد. گاز از طریق لوله هایی به فانوس ها منتقل می شد.
چراغ های روشنایی برقی
اولین چراغ های برقی خیابانی جهت روشنایی معابر لامپ های قوسی بودند که در سال ۱۸۷۸ در پاریس مورد استفاده قرار گرفتند. در اولین فاز، حدود ۴۰۰۰ لامپ الکتریکی جایگزین فانوس های گازی در پاریس شدند. پس از گسترش لامپ های قوسی در آمریکا، تا سال ۱۸۹۰ بیش از ۱۳۰ هزار لامپ در خیابان ها نصب شد. بیشتر این لامپ ها در بالای برج های بلند نصب می شدند. این سازه های فلزی بلند می توانستند فضای بسیار زیادی را روشن کنند. این لامپ های قوسی دو عیب عمده داشتند. نور آن ها شدید و خشن بود و از طرفی برای مدت طولانی روشن نمی ماندند. با روی کار آمدن لامپ های رشته ای، لامپ های قوسی با آن ها تعویض شدند. این لامپ ها ارزان تر، روشن تر و عمر آن ها بیشتر بود.
روشنایی خیابان از قرن ۱۹ تا ۲۰
روشنایی خیابان یکی از مولفه های حیاتی هر منظر شهری است که روشنایی را برای گردش، محیط اطراف و امنیت در محیط‌های بیرونی فراهم می کند. در حالی که امروزه ال‌ای‌دی‌ها به استانداردی طلایی در فناوری نوین روشنایی خیابان تبدیل شده‌اند، شهرها در سراسر جهان زمانی برای روشن کردن خیابان‌های خود به گاز، قوس کربنی و لامپ‌های رشته‌ای متکی بودند.
برخی از شرکت های پیشگام در تولید چراغ های روشنایی خیابان به شرح زیر می باشند:
- شرکت گلوب گاز لایت بوستون، ۱۸۷۷
زمانی چراغ‌های خیابانی «مشعل بخار» گلوب گاز در بیش از ۵۰۰ شهر در سراسر کشور فعال بودند. سرچراغ هایی به “سبک فانوس” از جنس قلع، مس یا برنج با پایه های آهنی یا چوبی تولید می شد.
شرکت ادیسون لایت، ادیسون، نیویورک، ۱۸۸۳
کاتالوک این شرکت توضیحاتی در مورد سیستم‌های روشنایی ارائه شده – لامپ‌های رشته‌ای و قوسی- و همچنین سلب مسئولیت‌های ایمنی با توجه به جدید بودن فناوری را ارائه می‌کند. “این نور، اگرچه روشن و شفاف است، اما به چشم ها آسیبی نمی زند، حتی اگر در نزدیکی چشم ها استفاده شود.”
سیستم روشنایی الکتریکی ون دپوله، شرکت روشنایی الکتریکی ون دپوله، شیکاگو، ۱۸۸۴
لامپ‌های قوس الکتریکی در اواخر قرن ۱۹ هم به شدت روشن و هم با دمای بسیار بالا می‌سوختند و به راه‌حلی مناسب برای فضای باز تبدیل شده بودند. این سازنده، استفاده از لامپ های قوس الکتریکی را در سیستم های روشنایی برج های شهرها تبلیغ کرد.
داستان اولین روشنایی معابر ایران
باید گفت که شهر تبریز به واسطه نزدیکی به اروپا، دروازه ورود بسیاری از فناوری‌های جدید به کشور بوده است. قاسم خان والی یکی از مشاهیر تبریز و آذربایجان بود که تحصیلات خود را در مدرسه‌ی “سن سیر” پاریس به پایان رسانده بود. قاسم خان کسی بود که بسیاری از اولین‌های کشور را در تبریز ایجاد کرد که یکی از مهمترین آن‌ها برق بود. نصرت‌الله فتحی در کتاب”مجموعه آثار قلمی ثقه‌الاسلام” می‌نویسد: “قاسم خان امیر تومان معروف به والی اولین کسی است که قبل از آغاز مشروطه به تبریز چراغ برق آورده و در حوالی مغازه‌های مجیدالملک نصب کرده بود”.
رضازاده شفق نیز در کتاب “شیخ محمد خیابانی” اضافه می‌کند: وقتی قاسم خان امیر تومان به آذربایجان فابریک (کارخانه) چراغ الکتریک آورد، در استانبول چراغ‌ها را با نفت روشن می‌کردند. در واقع نخستین امتیاز کارخانه‌ی برق ایران در سال ۱۲۸۱ هجری شمسی یعنی حتی سه سال قبل از پایتخت کشور، به نام قاسم خان والی صادر شد. این کارخانه برق دایر بود تا اینکه در جریان درگیری‌ها سال ۱۲۸۷، کارخانه برق منهدم شد و از بین رفت. این حرکت قاسم خان، نخستین تلاش در زمینه تولید، انتقال و توزیع برق برای استفاده عمومی در کشور بود. در حالی که ایجاد روشنایی برق در کاخ گلستان و حرم رضوی جنبه اختصاصی داشت و عموم مردم از این امکانات هیچ سودی نمی‌بردند. در واقع، این قاسم خان بود که برق را در تبریز به خانه‌ها و خیابان‌ها آورد.
بهروز خاماچی در کتاب “شهر من تبریز” می‌نویسد: کوی حرمخانه یکی از معروفترین و قدیمی‌ترین کوی و برزن‌های تبریز است که درب خروجی عمارت عالی قاپو یا شمس‌العماره برای حرم شاهی در سمت شمالی آن قرار داشت. همچنین درب تاریخی باغمیشه، مغازه‌های مجیدالملک و عمر مغازالاری در آن وجود داشت و امروزه دنباله بازار کفاشان در جهت شرقی از کوی حرمخانه آغاز می‌شود و پشت عمارت استانداری واقع شده است.
به علاوه به دلیل وجود چاپخانه و کتابخانه و …، این محل نوعی مرکزیت فرهنگی را نیز دارا بود. مجموعه این عوامل باعث شده بود که این مکان هم محل تجمع مردم عادی باشد و هم پاتوقی برای روشنفکران آن زمانه گردد و همین امر نوعی مرکزیت اجتماعی نیز به محل مذکور بخشیده بود.
